దక్షిణామూర్తి ఎవరు? ఎందుకు పూజించాలి?

అన్ని జన్మలలో ఉన్నతమైన జన్మ మానవ జన్మ. అది జ్ఞాన సంపాదనకు, మోక్షసాధనకు ఉత్తమమైన జన్మగా దేవతలు సహితం అంగీకరించారు. అటువంటి మానవులకు వారి జీవితంలో దుఃఖాలను తొలగించేటటువంటి, జ్ఞానాలను ప్రసాదించేటటువంటి ఏకైక దైవం గురు దక్షిణామూర్తి అని ప్రముఖ ఆధ్యాత్మికవేత్త, పంచాంగకర్త బ్రహ్మశ్రీ చిలకమర్తి ప్రభాకర చక్రవర్తి శర్మ తెలిపారు.

ప్రతి ఇంటిలో దక్షిణామూర్తి యొక్క పటము ఖచ్చితంగా ఉండాలని చిలకమర్తి తెలిపారు. దక్షిణామూర్తి పటాన్ని ఉంచి ఏ ఇంటిలో పది నిమిషాలు రోజు ఆయనను చూస్తూ దక్షిణా మూర్తి యొక్క స్తోత్రాన్ని పఠిస్తూ ఉంటారో అటువంటి వారికి ఇంటిలో కష్టములు ఉండవని చిలకమర్తి తెలిపారు. దక్షిణామూర్తిని చూసేటటువంటి వారికి దక్షిణామూర్తి స్తోత్రాన్ని పఠించేటటు వంటి వారికి తెలియక చేసినటువంటి పాపములు నశిస్తాయి. వారికి రాబోవు కష్టములు తొలగించి వారిని దక్షిణామూర్తి రక్షిస్తాడని పురాణాలు తెలిపినట్లుగా చిలకమర్తి తెలిపారు.

ఏ దయవలన దుఃఖం పూర్తిగా నిర్మూలనమవుతుందో ఆ 'దయ'ను 'దాక్షిణ్యం' అంటారు. ఈ లోకంలో శాశ్వతంగా దుఃఖాన్ని నిర్మూలించగలిగే శక్తి (దాక్షిణ్యం) భగవంతునికి మాత్రమే ఉంది. ఆ దాక్షిణ్య భావం ప్రకటించిన రూపమే దక్షిణామూర్తి. అన్ని దుఃఖాలకీ కారణం అజ్ఞానం. అజ్ఞానం పూర్తిగా తొలగితేనే శాశ్వత దుఃఖవిమోచనం. ఆ అజ్ఞానాన్ని (అవిద్యను) తొలగించే జ్ఞాన స్వరూపుని దాక్షిణ్య విగ్రహమే దక్షిణామూర్తి. వసిష్ఠుడు కూడా తపస్సుతో దక్షిణామూర్తిని ప్రత్యక్షం చేసుకొని బ్రహ్మవిద్యను సంపాదించాడు.

దక్షిణామూర్తి స్వరూపం, దక్షిణామూర్తి విగ్రహాన్ని పరిశీలిస్తే కుడి చెవికి మకరకుండలం ఎడమ చెవికి తాటంకం అలంకారాలుగా కనిపిస్తాయి. మకరకుండలం పురుషుల శ్రవణాలంకారం. తాటంకం స్త్రీల అలంకృతి, దక్షిణామూర్తిగా సాక్షాత్కరించినది శివశక్తుల సమైక్య రూపమేనని తెలియజేస్తాయి. ఈ రెండు అలంకారాలు. సనకసనందనాదులకు ముందు రెండుగా కనబడిన శివశక్తులే ఇప్పుడు ఏకాకృతిగా దర్శనమిచ్చాయి. అందుకే దక్షిణామూర్తి అయ్యరూపమే కాక, అమ్మమూర్తి కూడా. ఈ విషయాన్నే లలితాసహస్రంలో దక్షిణామూర్తి రూపిణీ సనకాదిసమారాధ్యా శివజ్ఞాన ప్రదాయినీ అని వివరిస్తోంది.

వసిష్ఠునకు దక్షిణామూర్తి సాక్షాత్కరించిన క్షేత్రమే 'శ్రీకాళహస్తి'. అందుకే ఇప్పటికీ ఆలయంలో ప్రవేశించగానే దక్షిణామూర్తి విగ్రహం కనబడుతుంది. ఇది జ్ఞానప్రధాన క్షేత్రం, ఇక్కడి శక్తి పేరు కూడా జ్ఞాన ప్రసూనాంబ కావడం విశేషం.

రుద్ర యతే దక్షిణం ముఖం తేన మాం పాహి నిత్యమ్' ఓ రుద్రా! నీ దక్షిణ ముఖంతో నిత్యం మమ్ము రక్షించు' అని శ్వేతాశ్వతరోపనిషత్తు దక్షిణామూర్తిని ప్రార్థించింది. అంటే సంస్కృతంలో 'దక్షిణ ముఖంగా ఉన్నవాడు (దక్షిణ) అని అర్థం. మరొక ఆలోచనా విధానం ప్రకారం 'దాక్షిణ్య' అంటే సంస్కృతంలో కరుణ లేదా దయ (పరోపకారం). కాబట్టి శివుని ఈ అభివ్యక్తి మోక్షాన్ని కోరుకునేవారికి జ్ఞానాన్ని అందించే దయగల గురువు.

దక్షిణామూర్తి అనేది అన్ని రకాల జ్ఞానం, గురువు. ఈ రూపం శివుడిని యోగా, సంగీతం, జ్ఞానానికి గురువుగా సూచిస్తుంది. శాస్త్రాలపై వివరణ ఇస్తుంది. హిందూ గ్రంధాల ప్రకారం, ఒక వ్యక్తికి గురువు లేకుంటే, వారు దక్షిణామూర్తిని తమ గురువుగా భావించి పూజించవచ్చు. చివరికి వారు యోగ్యులైతే, స్వీయ-సాక్షాత్కార మానవ గురువుతో ఆశీర్వాదం పొందుతారు.

ఆది గురువుగా చెప్పబడ్డ మహేశ్వరుని రూపం దక్షిణామూర్తి. బ్రహ్మ విద్యా ప్రాప్తి కోసం సనక సనందనాదులు సదా శివుని వద్దకు వెళ్ళారు. ఆ సమయంలో శివుడు గౌరి సమేతుడై దేవ గణాల మధ్యన నాట్యం చేస్తు న్నాడు. ఈ నృత్య గీత వినోదుడైన సంసారి తమకు బ్రహ్మ విద్యలను ఎలా బోధిస్తాడని అనుమానంతో వెనక్కి తిరిగారు. అలా తిరగగానే శివుడు యువకుడి రూపంలో సందేహాలను నివృత్తి చేస్తున్నాడు. ఆయనే దక్షిణామూర్తి. దక్షిణామూర్తి ద్వారా సనక సనందనాదులు బ్రహ్మజ్ఞానం పొందినట్లు చెప్పబడింది. శివుని యొక్క జ్ఞాన స్వరూపం దక్షిణామూర్తి. మహా విష్ణువు యొక్క జ్ఞాన రక్షణ అవతారం.

దక్షిణ అంటే కుడివైపు. అది పురుష భాగం (పుంభావం) వామమంటే ఎడమ భాగం స్త్రీ రూపం. ఒకే చైతన్య త్తత్వం స్త్రీ పురుష రూపంగా రెండు భాగాలైంది. అందుకే కాళిదాస మహాకవి 'స్త్రీ పుంసావాత్మభాగౌతే భిన్నమూర్తేస్సిసృక్షయా' అన్నాడు. దక్షిణ-దక్ష అంటే సమర్థమైనది అని లాక్షణికార్థం. స్వతంత్రం అయినది అని అర్థం. స్వతంత్రము స్వతః ప్రమాణ సిద్ధమైంది జ్ఞానం ఒక్కటే. చైతన్య శక్తి రెండు అక్షులలో దక్షిణాక్షి లోనే విశేషంగా అభివ్యక్తం అవుతుంది. తత్త్వానికి దక్షిణమైన మూర్తి జ్ఞాన శక్తి అందుకే 'జ్ఞానశక్త్యవతారాయ దక్షిణా మూర్తయే నమః’ అంటారు. దక్షిణాభిముఖంగా వటవృక్షం క్రింద కూర్చున్న మూర్తి దక్షిణామూర్తి 'ఆచార్యేంద్రం' బ్రహ్మ విద్యను బోధించే ఆచార్య పురుషులందరకీ మూల పురుషుడు. “మౌన వ్యాఖ్యా ప్రకటిత పరబ్రహ్మతత్త్వమ్" ఆయన మౌన ముద్రతో పరబ్రహ్మ తత్త్వాన్ని బోధిస్తున్నాడు. శివుని జ్ఞాన శక్త్యవతారం దక్షిణామూర్తి.

జ్ఞాన దక్షిణామూర్తిగా అతని అంశలో శివుడు సాధారణంగా నాలుగు చేతులతో కనిపిస్తాడు. అతను ఒక మర్రి చెట్టు కింద దక్షిణం వైపు కూర్చున్నట్లు కనిపిస్తాడు. శివుడు జింక సింహాసనంపై కూర్చున్నాడు. అతని ఉపదేశాన్ని స్వీకరించే ఋషులు కనిపిస్తారు. అతను పౌరాణిక అపస్మర (హిందూ పురాణాల ప్రకారం, అజ్ఞానం స్వరూపం అయిన ఒక రాక్షసుడు)పై తన కుడి పాదంతో కూర్చున్నట్లు కనిపిస్తారు. అతని ఎడమ పాదం అతని ఒడిలో ముడుచుకుని ఉంటుంది. కొన్నిసార్లు అడవి జంతువులు కూడా శివుడిని చుట్టుముట్టినట్లు చిత్రణ ఉంటుంది. భారతీయ సంప్రదాయం గురువు లేదా ఆధ్యాత్మిక గురువుకు ప్రత్యేక గౌరవాన్ని ఇస్తుంది.

హిందూ విశ్వాసాల వ్యవస్థలో దక్షిణామూర్తిని అంతిమ గురువుగా పరిగణిస్తారు. జ్ఞాన ముద్ర ఈ విధంగా వివరించబడింది. బొటనవేలు భగవంతుడిని, చూపుడు వేలు మనిషిని సూచిస్తుంది. మిగిలిన మూడు వేళ్లు మనిషి మూడు పుట్టుకతో వచ్చే మలినాలను సూచిస్తాయి. గత జన్మల అహంకారం, భ్రమ, చెడు పనులు. వారంలోని ఐదవ రోజు, గురువారం బృహస్పతి గ్రహంతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది. దీనిని గురువుగా (గురువర్ లేదా గురువారం) సూచిస్తారు. ఏదైనా విద్యా ప్రయత్నాలను ప్రారంభించడానికి గురువారం శుభప్రదంగా పరిగణించబడుతుంది. అనేక శైవక్షేత్రాలలో గురువారం నాడు దక్షిణామూర్తికి ప్రత్యేక పూజలు జరుగుతాయి. కొన్ని ఆలయ సంప్రదాయాలు పౌర్ణమి రాత్రులను నిర్వహిస్తాయి.

ముఖ్యంగా గురు పూర్ణిమ రాత్రి దక్షిణామూర్తికి ఆరాధన సేవలకు తగిన సమయం. ప్రతి శివాలయంలో దక్షిణామూర్తి విగ్రహాన్ని ప్రతిష్టించినప్పటికీ, దక్షిణామూర్తి ప్రధాన దైవంగా కొన్ని ఆలయాలు మాత్రమే ఉన్నాయి. పన్నెండు జ్యోతిర్లింగాలలో ఒకటి మాత్రమే ఉజ్జయినిలోని మహాకాళేశ్వరుడైన దక్షిణామూర్తి. ఏకైక దక్షిణమూర్తి జ్యోతిర్లింగం కావడం వల్ల, ఇది శైవులకు నేర్చుకునే ప్రదేశంగా ప్రత్యేక ప్రాముఖ్యతను కలిగి ఉంది. కపాలీశ్వరార్ ఆలయం, చెన్నైలోని గోపురం దక్షిణామూర్తి యొక్క రెండు శిల్పాలను వర్ణిస్తుంది. ఒకటి వీణ వాయిస్తూ, మరొకటి ధ్యాన స్థితిలో ఉంది.

దక్షిణామూర్తి మంత్రం

ఓం వృషభ-ధ్వజాయ విద్మహే,

ఘృణి హస్తాఆ ధీమహి తన్నో,

దక్షిణామూర్తి ప్రచోదయాత్

ఓం నమః ప్రణవార్థాయ శుద్ధజ్ఞానైకామూర్తయే !

నిర్మాలాయ ప్రశాంతాయ దక్షిణామూర్తయే నమః !!

చిద్దనాయ మహేశాయ వటమూలనివాసినే !

ఓంకారవాచ్యరూపాయ దక్షిణామూర్తయే నమః !!

గురవే సర్వలోకానాం భిషజే భవరోగినమ్ !

నిధయే సర్వవిద్యానాం దక్షిణామూర్తయే నమః

“గురవే సర్వలోకానాం భిషజే భవరోగిణామ్!

నిధయే సర్వ విద్యానాం దక్షిణామూర్తయే నమ:

దక్షిణామూర్తి సకల జగద్గురుమూర్తి కనుక స్వామి ఆరాధన సకల విద్యలను ప్రసాదిస్తుంది. ఐహికంగా - బుద్ధి శక్తిని వృద్ధి చేసి విద్యలను ఆనుగ్రహించే ఈ స్వామి పారమార్థికంగా ఈ తత్త్వ జ్ఞానాన్ని ప్రసాదించే దైవం.

- బ్రహ్మశ్రీ చిలకమర్తి ప్రభాకర చక్రవర్తి శర్మ